Functionele veiligheid

De oorzaken van gevaren en daarmee ook de technische maatregelen ter voorkoming ervan kunnen erg verschillend zijn. Daarom wordt er onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten veiligheid, bijvoorbeeld op basis van de oorzaak van mogelijke gevaren.

Er is sprake van "functionele veiligheid" wanneer de veiligheid afhangt van de correcte werking van een besturingssysteem.

Bij de eisen aan de functionele veiligheid speelt de risicobeoordeling een centrale rol. Uit de norm EN ISO 12100 blijkt welke stappen u bij de risicobeoordeling en risicoreductie van machines moet volgen. De beoordeling en verificatie van veiligheidsfuncties vallen onder de normen EN ISO 13849 en EN IEC 62061, op voorwaarde dat de vereiste technische beschermingsmaatregel afhankelijk is van een besturingssysteem. Uit de risico-inschatting vloeien de eisen aan de veiligheidsintegriteit (PL, SIL) voort.

Ook in de automatisering is er een tendens naar digitalisering. Naarmate de complexiteit toeneemt, worden steeds vaker configureerbare of programmeerbare besturingssystemen gebruikt om machines en installaties te beveiligen. Bij het ontwerpen van machinebesturingen rijst in het kader van de risicobeoordeling vaak de vraag hoe het vereiste veiligheidsniveau voor besturingstechnische veiligheidsfuncties moet worden gekozen. Fabrikanten moeten de componenten aan de hand van bepaalde criteria selecteren en met elkaar combineren. Bij de risicobeoordeling wordt gekeken naar de waarschijnlijkheid van een gevaarlijke uitval van een component. De uitvalwaarschijnlijkheden van de verschillende componenten moeten dan samen in aanmerking worden genomen. Het vereiste veiligheidsniveau wordt bepaald aan de hand van diagrammen die de ernst van het letsel en de blootstellingsduur of -frequentie weergeven. Hoe hoger een risico is, des te hoger de veiligheidseisen aan de besturing zijn. Daarbij wordt elke veiligheidsfunctie in aanmerking genomen. Bijvoorbeeld bescherming tegen een ongewenste herstart of uitschakelen bij gevaar via de noodstopfunctie. Of dat de machine ook veilig is als de besturing uitvalt. 

Behalve met de eisen voor een veilige machine moet er ook rekening worden gehouden met de productiviteit. Anders wordt de prikkel om de veiligheidsvoorzieningen te manipuleren groter.  

De eisen aan de veiligheidsrelevante onderdelen van machinebesturingen zijn zowel in ISO 13849 als in IEC 62061 vastgelegd.

Beide normen moesten worden geactualiseerd om de "stand van de techniek" te blijven weergeven. De nieuwste editie van IEC 62061 werd op 22 maart 2021 gepubliceerd. ISO 13849 heeft momenteel de FDIS-status, wat betekent dat er geen inhoudelijke wijzigingen meer mogelijk zijn. De aanleidingen voor de herziening van beide normen waren behalve de routinematige herziening en aanpassing aan de stand van de techniek ook de vele discussies tijdens de mislukte poging om de beide normen in IEC/ISO 17305 te verenigen. 

De volgende wijzigingen hebben zowel betrekking op de ISO 13849 als op de IEC 62061:  

• Gewijzigde methode voor het bepalen van het vereiste veiligheidsniveau (PL of SIL) 
• Gewijzigde eisen aan de toepassingssoftware afhankelijk van de complexiteit en de gekozen programmeertalen 
• Toestaan dat subsystemen die volgens de ene norm zijn ontwikkeld in de andere norm kunnen worden gebruikt 

De ISO 13849-1 werd in 2023 gepubliceerd, in mei 2024 volgde de publicatie van de EN ISO 13849-1:2023 in het Publicatieblad van de EU. Deze laatste norm treedt met een overgangsperiode tot 15 mei 2027 in werking en vervangt zijn voorganger EN ISO 13849-1:2015. De harmonisatie heeft betrekking op de momenteel geldende Machinerichtlijn 2006/42/EG, die op 20 januari 2027 wordt vervangen door de Machineverordening (EU) 2023/1230. Er kan van worden uitgegaan dat de EN ISO 13849-1:2023 met overzienbare aanpassingen wordt geharmoniseerd met de Machineverordening (EU) 2023/1230. Een harmonisatie van de EN ISO 13849-1:2015 met de Machineverordening (EU) 2023/1230 is tot dusver niet gepland. Daarom wordt aanbevolen om de EN ISO 13849-1:2023 zo snel mogelijk toe te passen.

In maart 2024 werd de IEC 62061:2021/AMD1:2024 met enkele correcties en aanvullingen op de IEC 62061:2021 gepubliceerd. Deze norm wordt momenteel door CENELEC gecontroleerd, voordat ze vermoedelijk als EN IEC 62061:2021/AMD1:2024 verschijnt.

Zodra een internationale IEC- of ISO-norm als EU-norm in het Publicatieblad van de Europese Unie wordt gepubliceerd, geldt het vermoeden van overeenstemming. Dat wil zeggen dat een fabrikant die voldoet aan de eisen van de norm ervan uit kan gaan dat hij voldoet aan de veiligheids- en gezondheidseisen van de Machinerichtlijn en dus in het kader van de conformiteitsbeoordeling met de conformiteitsverklaring het CE-keurmerk op zijn machine kan aanbrengen. De geratificeerde internationale normen kunnen worden toegepast zodra ze op de website van de IEC of de ISO zijn gepubliceerd. Toch is het raadzaam om u al in een vroeg stadium bezig te houden met de te verwachten ontwikkeling.

Functionele veiligheid heeft altijd tot doel om mensen en machines tegen gevaren te beschermen. In Europa zijn de relevante normen op het gebied van functionele veiligheid in de machinebouw in de Machinerichtlijn vermeld. Download meteen onze poster over "Functionele veiligheid" en zie in één oogopslag hoe een risicobeoordeling en risicoreductie volgens EN ISO 12100 verlopen. Van deze zogenaamde A-norm zijn twee belangrijke normen afgeleid, die u kunt gebruiken: EN ISO 13849-1 of EN IEC 62061.

• Download poster Functionele veiligheid

• Informeer uzelf over onze diensten op het gebied van machineveiligheid
• Word expert op het gebied van functionele veiligheid - training CEFS